Polityka zagraniczna Polski

Polityka zagraniczna Polski – polityka zagraniczna prowadzona jest w oparciu o Strategię Polityki Zagranicznej przygotowaną przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i przyjętą przez Radę Ministrów^[1].

Polska jako kraj średniej wielkości kształtuje swoją politykę uwzględniając czynniki wewnętrzne i zewnętrzne w podobnym stopniu. W okresie po 1989 z jednej strony następowało kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego po zakończeniu zimnej wojny, zaś z drugiej kraj wkroczył na drogę budowy systemu liberalno-demokratycznego i reform wolnorynkowych. Wraz z przełamaniem monopolu PZPR ukształtowała się nowa koncepcja polityki zagranicznej. Zmieniło się także otoczenie zewnętrzne – rozpadł się blok wschodni, przestała istnieć Niemiecka Republika Demokratyczna, rozpoczął się też proces przyspieszenia integracji europejskiej^[2].

Jedną z pierwszych istotnych zmian w otoczeniu międzynarodowym Polski po zapoczątkowaniu demokratycznych przemian było rozpoczęcie procesu jednoczenia się dwóch państw niemieckich^[3]. Już w nocy z 9 na 10 listopada 1989, czyli niecałe dwa miesiące po powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego, otwarto granice między NRD a RFN i rozpoczęto burzenie Muru Berlińskiego^[3]. Po dokonaniu ustaleń między mocarstwami droga do zjednoczenia^[4] stanęła otworem – 3 października 1990 landy wschodnie zostały przyłączone do Republiki Federalnej Niemiec^[3]. Państwo niemieckie zaakceptowało wówczas nowe granice zewnętrzne, przyjęło zobowiązania dotyczące utrzymania ustalonego potencjału wojskowego, a nowe terytoria weszły jednocześnie w skład Wspólnoty Europejskiej i NATO^[3]. Z punktu widzenia polskiego kluczowym zagadnieniem było jednoznaczne potwierdzenie przez stronę niemiecką granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej ustalonej podczas konferencji poczdamskiej w 1945 roku^[5]. Polskie obawy uzasadniano dwoma argumentami: po pierwsze – w czasie zimnej wojny RFN otwarcie kwestionowała przebieg granicy, a po 1970 przedstawiała zawarte porozumienie jako tymczasowe, zaś po drugie – kanclerz Helmut Kohl pominął zagadnienie granic w swoim planie zjednoczeniowym z 28 listopada 1989^[5]. Jednocześnie pojawiały się wątpliwości dotyczące braku regulacji statusu mniejszości niemieckiej i ewentualnych roszczeń ze strony przesiedlonych po 1945^[5]. Potencjalnymi problemami były również odmienne interpretacje historii, poczucie krzywdy ze strony Polaków poszkodowanych wydarzeniami II wojny światowej oraz obawy dotyczące możliwości odrodzenia się niemieckiego ekspansjonizmu^[6][5]. Z drugiej strony w koncepcji polityki zagranicznej Polski dominowały dążenia do integracji ze strukturami euroatlantyckimi^[7]. Wyrażono je w haśle powrotu do Europy, a rząd wskazywał na to, że jedyna możliwa droga na Zachód prowadzi przez porozumienie z Niemcami^[7]. W tych warunkach jako rację stanu uznano pojednanie ze stroną niemiecką i próbę budowy dobrosąsiedzkich relacji z zachodnim sąsiadem^[7].

Kolejnymi nowymi uwarunkowaniami zewnętrznymi o zasadniczym znaczeniu były przełamanie zimnowojennego podziału Europy i demokratyzacja w państwach Europy Środkowo-Wschodniej^[7]. Jednym z katalizatorów przemian była transformacja w Polsce, która wyprzedziła upadek realnego socjalizmu w krajach ją otaczających. W końcu roku 1989 doszło do zmiany władzy również w NRD, Czechosłowacji, na Węgrzech, w Bułgarii i Rumunii^[7]. Pogrążony w kryzysie Związek Sowiecki pod przywództwem Michaiła Gorbaczowa nie zdecydował się na interwencję w celu powstrzymania zmian^[8]. Zasadnicza zmiana okoliczności spowodowała, że dotychczasowe struktury międzynarodowe w tej części świata (Układ Warszawski i Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) faktycznie straciły swoje znaczenie^[8]. Np. gdy w 1991 władze ZSRR zaproponowały przekształcenie RWPG w Międzynarodową Organizację Współpracy Gospodarczej z udziałem Niemiec i Jugosławii, państwa Europy Środkowej nie podjęły tej inicjatywy^[8]. Po rozwiązaniu RWPG 28 czerwca 1991 roku padła propozycja nowej organizacji o charakterze gospodarczym z udziałem ZSRR, jednak również nie spotkała się z akceptacją^[8].

Tymczasem strona węgierska przedstawiła postulat rozwiązania Układu Warszawskiego, zaś w maju 1990 zagroziła jednostronnym opuszczeniem jego struktur^[8]. W sytuacji braku jednoznacznych ustaleń z Niemcami co do przebiegu granicy Polska i Czechosłowacja zachowały pewien dystans wobec tego rodzaju polityki^[8]. Ponadto Polsce zależało na dokończeniu toczących się prac nad Traktatem o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie^[8]. Dopiero po sowieckiej interwencji zbrojnej w suwerenizujących się państwach bałtyckich ministrowie spraw zagranicznych Polski, Czechosłowacji i Węgier przedstawili propozycję całkowitej likwidacji Układu Warszawskiego do końca 1991 roku^[9][10] ZSRR zdecydował się ostatecznie na przyspieszenie tego procesu – 31 marca rozwiązano struktury wojskowe, zaś 1 lipca stracił moc sojusz polityczny^[9].

Nierozwiązana pozostawała natomiast kwestia stacjonującej w Polsce Armii Radzieckiej^[9]. O ile zagadnienie to zostało stosunkowo szybko uregulowane z NRD, Węgrami i Czechosłowacją, o tyle w przypadku Polski pojawiły się dwa problemy – z jednej strony była to kwestia zaplecza dla wycofujących się jednostek z niemieckich landów wschodnich, zaś z drugiej – wstrzemięźliwość strony polskiej w związku z brakiem polsko-niemieckiego układu dotyczącego granicy^[9]. Ostatecznie ostatni żołnierze byłej Armii Radzieckiej opuścili terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 17 września 1993 roku^[11].

Pogłębiający się kryzys, otwarte dążenia poszczególnych republik do uzyskania niepodległości oraz nieudany pucz twardogłowych komunistów przyspieszyły rozpad ZSRR^[9]. 25 grudnia zakończyło się jego istnienie, a jego sukcesorem została Federacja Rosyjska pod wodzą prezydenta Borysa Jelcyna^[12]. Rosja miała też całkowicie przejąć sowiecki arsenał nuklearny^[12]. Powstanie nowych państw w tej części Europy (Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś i Ukraina) stwarzało zupełnie nowe warunki dla funkcjonowania państwa polskiego i kończyło erę zależności od imperialnego sąsiada^[12].

Na przełomie lat 80. i 90. w kolejną fazę wkroczyły procesy integracyjne w Europie Zachodniej^[12]. 1 lipca 1990 w życie weszły pierwsze ustalenia dotyczące utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej^[12]. W grudniu tego samego roku zapoczątkowano prace nad jej rozbudową, a także nad utworzeniem unii politycznej^[12]. Ich efektem było uzgodnienie tekstu Traktatu o Unii Europejskiej, który ustanowił Unię Europejską, opartą na tzw. trzech filarach^[13]. Przewidywano m.in. wprowadzenie wspólnej waluty, prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a także podporządkowanie UZE nowej strukturze^[13]. Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993^[13]. Przyłączenie się nowych państw do Unii Europejskiej uwarunkowane było spełnieniem licznych kryteriów – zarówno politycznych, prawnych, jak i ekonomicznych^[14]. Jednocześnie kraje Zachodu deklarowały otwarcie na integrację z demokratyzującymi się państwami Europy Środkowo-Wschodniej^[14]. Wsparcie finansowe Wspólnot (w tym poprzez EBOiR) oraz poparcie polityczne polityków europejskich i amerykańskich sprzyjało powstawaniu nowych organizacji subregionalnych w obszarze położonym na wschód od Niemiec – utworzono wówczas m.in. Trójkąt Wyszehradzki, Quadragonale, CBSS oraz Czarnomorską Współpracę Gospodarczą^[14].

Równolegle z intensyfikacją procesów integracyjnych w ramach Wspólnot dokonywała się transformacja Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego^[15]. Już podczas majowego szczytu NATO w Brukseli w 1989 przedstawiciele Sojuszu z uznaniem odnieśli się do przemian w państwach rozpadającego się bloku wschodniego^[15]. Mowa była również o potrzebie ustanowienia nowego wzorca stosunków między Wschodem a Zachodem i redukcji zbrojeń^[15]. 7 czerwca 1990 Rada Północnoatlantycka wystosowała Posłanie z Turnberry, w którym zaprosiła państwa Układu Warszawskiego do współpracy^[15]. Z kolei podczas szczytu w Londynie (5–6 lipca 1990) przyjęto deklarację londyńską, która głosiła, że^[15]:

Rządy państw Układu Warszawskiego zostały następnie zaproszone do ustanowienia regularnych kontaktów^[15]. Z kolei podczas posiedzenia Rady Północnoatlantyckiej w Kopenhadze przyjęto kolejny dokument – Partnerstwo z krajami Europy Środkowej i Wschodniej^[16]. Stwierdzono w nim, że bezpieczeństwo NATO związane jest z bezpieczeństwem wszystkich państw europejskich, a umacnianie wolności i demokracji jest ściśle związane z żywotnymi interesami Sojuszu^[16]. Opowiedziano się jednocześnie za udziałem państw Układu Warszawskiego w niewojskowych przedsięwzięciach Organizacji^[16].

Wraz zakończeniem zimnej wojny rozpoczęła się dyskusja nad przyszłością NATO i dalszymi przesłankami jego funkcjonowania^[16]. Pojawiały się pomysły zastąpienia go regionalnym systemem zbiorowego bezpieczeństwa w oparciu o KBWE lub UZE^[16]. Padła również propozycja połączenia go z powstającą Unią Europejską^[17]. Z tego rodzaju ideami spierali się zwolennicy utrzymania NATO jako systemu kolektywnej obrony i wskazywali na możliwe odrodzenie się rywalizacji mocarstw o strefy wpływów^[17]. Podkreślano też, że zwycięstwo w zimnej wojnie świadczy o efektywności struktur Sojuszu^[17]. Próbą odpowiedzenia na podnoszone postulaty było przyjęcie Nowej koncepcji strategicznej Sojuszu podczas szczytu NATO w Rzymie w dniach 7–8 listopada 1990^[18]. Jako cele działalności NATO określono zapewnienie wolności i bezpieczeństwa jego członkom oraz budowę trwałego i sprawiedliwego pokojowego ładu w Europie^[18]. Podkreślona została rola czynnika politycznego w kształtowaniu nowego porządku, jednak podstawą strategii pozostawała obecność amerykańskiej armii i broni jądrowej w Europie^[18]. Zapowiedziano jednocześnie kontynuowanie polityki rozbrojenia i kontroli zbrojeń^[18]. W przyjętej na zakończenie szczytu Deklaracji rzymskiej w sprawie pokoju i współpracy podkreślono konieczność kooperacji NATO z KBWE, Wspólnotą Europejską, UZE i Radą Europy^[19]. 20 grudnia 1991 działalność rozpoczęła nowa instytucja – Rada Współpracy Północnoatlantyckiej, w skład której weszły także europejskie kraje spoza NATO^[19].

Transformacja polityczna i ekonomiczna Polski po 1989 roku otworzyła nowe perspektywy współpracy z krajami zachodnimi. Bezprecedensowy plan przemian, brak kapitału, wysokie koszty reform ekonomicznych oraz problemy z zadłużeniem stworzyły zapotrzebowanie na pomoc zarówno ekspertów, jak i pomoc finansową z zagranicy. Przejawem takiego wsparcia stały się m.in. program PHARE^[20] oraz redukcja zadłużenia zagranicznego przez Klub Paryski^[21]. Sukces polskiej transformacji oraz ogólna zgoda głównych sił postsolidarnościowych i postkomunistycznych co do głównych kierunków polskiej polityki zagranicznej sprawiły, że już w połowie lat 90. Polska mogła realnie aspirować do członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz w Unii Europejskiej^[22].

W okresie 1989–1992, po zmianach w otoczeniu międzynarodowym, nastąpiła całkowita reorientacja polityki zagranicznej, wyrażająca się w trzech celach^[22]:

• uzyskanie gwarancji bezpieczeństwa poprzez uczestnictwo w nowym systemie bezpieczeństwa;
• zapewnienie wsparcia dla przemian rynkowych;
• budowanie prestiżu Polski i Polaków, jako narodu, który pierwszy wyłamał się z bloku wschodniego.

Początkowo zakładano, że najlepszym gwarantem bezpieczeństwa będzie system budowany w oparciu o KBWE^[23]. Już w latach 1991–1992 przeważyła opcja euroatlantycka, w tym kurs na zbliżenie z Niemcami i Stanami Zjednoczonymi^[24]. Po zadeklarowaniu woli integracji ze Wspólnotami i z NATO kierunek prozachodni stał się głównym kierunkiem polskiej polityki zagranicznej^[24]. Pośrednio wspierało go uczestnictwo w inicjatywach środkowoeuropejskich^[24].

Drugim tak wyraźnym kierunkiem stała się polityka wschodnia, początkowo zorientowana na uregulowanie stosunków z ZSRR, a następnie na budowę formalnoprawnych ram dobrosąsiedzkiej współpracy z byłymi republikami sowieckimi^[24]. Wiosną 1990 roku zainicjowano politykę dwutorowości wobec ZSRR – z jednej strony nie naciskano na rozwiązanie Układu Warszawskiego i wycofanie Armii Radzieckiej z Polski, zaś z drugiej życzliwie odnoszono się do faktu odzyskiwania suwerenności przez kolejne republiki^[25]. Już po rozpadzie ZSRR wśród kolejnych władz rządzących Polską ukształtowała się wizja polityki wschodniej, w której za głównego rywala uznano Federację Rosyjską, zaś Ukrainę określono jako strategicznego partnera^[26]. Towarzyszyła temu koncepcja wspierania demokratyzacji Białorusi^[26]. Takie ujęcie polityki wschodniej było pewnym nawiązaniem do idei prometeizmu^[26].

Wraz z reorientacją polityki zagranicznej nastąpiła marginalizacja jednego z dotychczasowych jej kierunków, czyli współpracy z państwami pozaeuropejskimi^[3]. Ograniczono ją głównie do państw powiązanych z Zachodem^[3]. Na spadek kontaktów z wieloma spośród tych krajów wpłynęło również nawiązanie stosunków z Izraelem, Chile i RPA^[3].

Polska przystąpiła do NATO 12 marca 1999 roku wraz z Czechami i Węgrami jako pierwsze kraje z dawnego bloku wschodniego.

Z punktu widzenia Polski kluczowe znaczenie mają potencjał skutecznego odstraszania oraz zdolności wojskowe NATO gwarantujące zbiorową obronę w obliczu narastających na wschodzie zagrożeń militarnych, oraz nabierających coraz większego znaczenia zagrożeń hybrydowych. W 2016 roku po raz pierwszy Polska była gospodarzem szczytu NATO. Podjęto wtedy istotne dla bezpieczeństwa Polski i regionu postanowienia dotyczące wzmocnienia wschodniej flanki NATO, w tym o ustanowieniu wysuniętej obecności wojskowej – enhanced forward presence (eFP).

Polska jako członek NATO angażuje się w operacje sojusznicze (m.in. w misjach KFOR i Baltic Air Policing, a przeszłości w ISAF). Na forum organizacji Polska należy do grupy państw zaangażowanych w promowanie reform w krajach partnerskich (Gruzja, Ukraina i Mołdawia) popierając także pogłębianie współpracy ze Szwecją i Finlandią^[27].

Od 2015 roku Polska wraz z państwami „wschodniej flanki” NATO tworzy Bukaresztańską Dziewiątkę. Celem tego formatu jest wzmocnienie siły głosu tych państw na forum sojuszu oraz pogłębienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa i obronności (w kontekście polityki rosyjskiej)^[28].

Oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej Polska złożyła 8 kwietnia 1994 w Atenach. 8 sierpnia 1996 powołano Komitet Integracji Europejskiej, który był agendą przystąpienia do UE. 28 stycznia 1997 uchwalono Narodową Strategię Integracji. Negocjacje ws. przystąpienia do Unii rozpoczęto 31 marca 1998.

Na szczycie w Kopenhadze, zakończonym 13 grudnia 2002, ówczesny rząd Leszka Millera sfinalizował negocjacje. 16 kwietnia 2003 Polska podpisała traktat akcesyjny. Referendum w sprawie członkostwa odbyło się w dniach 7–8 czerwca 2003. W jego wyniku Polska, razem z pozostałymi dziewięcioma innymi krajami, wstąpiła do Unii 1 maja 2004.

Od grudnia 2007 roku Polska należy do strefy Schengen.

W zakresie polityki zewnętrznej Unii Europejskiej Polska była jednym z inicjatorów Partnerstwa Wschodniego. Angażuje się także w inicjatywę na rzecz rozwoju współpracy UE z krajami Bałkanów Zachodnich (Proces Berliński).

W latach 2018–2019 Polska zasiadała w Radzie Bezpieczeństwa ONZ jako niestały członek. Do priorytetów polskiego członkostwa w Radzie należały: wzmacnianie roli prawa międzynarodowego, problematyka ochrony ludności cywilnej i zapobiegania konfliktom zbrojnym oraz bezpieczeństwo i pokój na Ukrainie i w Gruzji^[29].

W 2022 roku Polska objęła roczne przewodnictwo w OBWE. Głównym celem polskiej prezydencji są działania na rzecz uregulowania regionalnych i zamrożonych konfliktów poprzez wsparcie OBWE. Intencją Polski jest pełnienie roli uczciwego pośrednika i mediatora pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami. Intencją Polski jest realizowanie zadań w duchu kompleksowego podejścia do zagadnienia bezpieczeństwa, uwzględniającego kwestie polityczne, wojskowe i ekonomiczne oraz praw człowieka^[30].

Polska jest członkiem Rady Europy od 1991 roku. Organizacja ta wspierała procesy demokratyzacji oraz rozwoju standardów praw człowieka i praworządności w Polsce po 1989 roku^[31].

V4 jest funkcjonującą od 1991 roku regionalną formą współpracy Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Na poziomie politycznym współpraca wyszehradzka obejmuje spotkania na szczeblu prezydentów, premierów, przewodniczących parlamentów i ministrów^[32].

Jedyną zinstytucjonalizowaną formą współpracy wyszehradzkiej jest utworzony w 2000 roku Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki wspierający przedsięwzięcia m.in. z zakresu kultury, nauki i wymiany młodzieży.

Trójkąt Weimarski stanowi nieformalny format współpracy między Polską, Niemcami i Francją służąc jako mechanizm konsultacji i wypracowywania stanowisk w sprawach polityki europejskiej. Kontakty polityczne odbywają się na poziomie prezydenckim, rządowym i parlamentarnym^[33].

Trójmorze jest formatem współpracy regionalnej 12 krajów Europy Środkowo-Wschodniej zapoczątkowanym w 2015 roku. Pierwszy szczyt przywódców państw odbył się w 2016 roku w Dubrowniku. Inicjatywa jest nakierowana na pogłębienie współpracy politycznej i gospodarczej regionu (w szczególności w zakresie infrastruktury energetycznej, transportowej i telekomunikacyjnej). W deklaracji przyjętej na szczycie w Bukareszcie w 2018 roku za trzy główne cele Trójmorza uznano^[34]:

• zdynamizowanie rozwoju gospodarczego,
• wzmocnienie spójności UE,
• wzbogacenie więzi transatlantyckich.

W tym celu w 2019 roku powołano Fundusz Trójmorza^[35].

Powstanie nowego trójstronnego formatu współpracy ogłoszono 28 lipca 2020 roku w Lublinie podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych Polski, Litwy i Ukrainy. Celem inicjatywy jest wzmocnienie współpracy politycznej, ekonomicznej^[36], kulturalnej i społecznej między trzema krajami, a także pomoc Ukrainie w odzyskaniu integralności terytorialnej i integracji z Unią Europejską i NATO^[37][38].

W grudniu 2021 roku odbyło się pierwsze spotkanie na szczeblu prezydentów, zaś w marcu 2022 roku – na szczeblu premierów^[39].

Innymi, wcześniej już istniejącymi, formami współpracy trójstronnej są: Zgromadzenie Parlamentarne Sejmu i Senatu RP, Sejmu Republiki Litewskiej i Rady Najwyższej Ukrainy oraz Brygada litewsko-polsko-ukraińska.

14+1 (początkowo 16+1) jest formatem współpracy pomiędzy Chińską Republiką Ludową a państwami Europy Środkowo-Wschodniej zapoczątkowanym na szczycie w Warszawie w 2012 roku. Jest on związany z chińską inicjatywą Nowego Jedwabnego Szlaku.

Proces Berliński jest inicjatywą wspierającą współpracę regionalną państw Bałkanów Zachodnich i uzupełniającą politykę rozszerzenia Unii Europejskiej. W 2018 roku do inicjatywy dołączyła Polska, która w następnym roku organizowała Szczyt Bałkanów Zachodnich w Poznaniu.

Już na początku polskiej transformacji Polska dążyła do znalezienia się w strukturach, w których uczestniczyły Stany Zjednoczone, gdyż w odróżnieniu od państw Europy, uważano je za pewniejszego gwaranta bezpieczeństwa^[40]. Wybór członkostwa w NATO jako jednego z naczelnych celów polskiej polityki zagranicznej oznaczał równocześnie dużą koncentrację wysiłków dyplomacji na kierunku amerykańskim^[41]. Nawiązaniu bliższych relacji z USA sprzyjało kilka czynników, w tym^[41]:

• poparcie udzielane przez USA antykomunistycznej opozycji demokratycznej;
• duża sympatia społeczeństwa i elit dla Stanów Zjednoczonych;
• amerykańskie poparcie dla polskich reform i chęć wzmocnienia roli Polski jako czynnika stabilizacji w regionie;
• ograniczone pole działania w Europie – stopniowa rezygnacja Rosji z prozachodniego kursu, wojny na Bałkanach i brak otwartości powstającej Unii Europejskiej na nowych członków powodowały, że USA dążyły do poszerzenia strefy bezpieczeństwa o kraje Europy Środkowej.

Zbieżność interesów państw Europy Środkowo-Wschodniej i Stanów Zjednoczonych skłaniała do współpracy w wymiarze europejskim, euroatlantyckim i globalnym, nie przekładało się to jednak szczególnie na stosunki bilateralne poszczególnych krajów z USA^[41]. W przypadku Polski stosunki z USA przez wiele lat bazowały przede wszystkim na podstawach politycznych, zaś inne wymiary współpracy były niewielkie^[41]. W relacjach Polski ze Stanami Zjednoczonymi wyróżnia się trzy okresy^[42][43]:

• 1989–1999 – okres starań o członkostwo w NATO
• 1999–2007 oraz od 2015 – próby ustanowienia strategicznego partnerstwa
• 2007–2015 – próby równoważenia partnerstwa.

W drugiej i trzeciej dekadzie XXI wieku czynnikami wpływającymi na dynamikę współpracy polsko-amerykańskiej są przewartościowania w ramach polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony USA oraz zmiana sytuacji w zakresie bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej^[44][45]. Istotne jest także pogłębienie współpracy gospodarczej (w szczególności w zakresie energetyki jądrowej i dostaw gazu LNG), dzięki czemu relacje dwustronne nie ograniczają się do filaru polityczno-militarnego^[45].

We wrześniu 2018 roku przyjęta została deklaracja „Obrona wolności i budowanie dobrobytu poprzez polsko-amerykańskie partnerstwo strategiczne”, która rozszerzyła możliwości wsparcia administracji USA dla realizacji polskich priorytetów w zakresie polityki bezpieczeństwa (m.in. wzmocnienia amerykańskiej obecności wojskowej w Polsce). W relacjach dwustronnych polskie priorytety obejmują: rozszerzenie obecności sił amerykańskich w naszym kraju w ramach wzmacniania wschodniej flanki NATO, wspólne projekty w sferze bezpieczeństwa i obronności (takie jak instalacja amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej w Redzikowie czy współpraca sił lotniczych obu państw).

15 sierpnia 2020 roku podpisana została dwustronna umowa o wzmocnionej współpracy obronnej między Stanami Zjednoczonymi a Polską^[46].

Ponadto USA są ważnym partnerem w zakresie w sferze nauki. Podstawą współpracy w tym zakresie jest podpisana w kwietniu 2018 roku umowa o współpracy naukowo-technicznej. W tym samym roku podpisano list intencyjny pomiędzy polskimi resortami nauki i zdrowia a amerykańskim Departamentem Zdrowia i Opieki Społecznej o współpracy w zakresie nauk medycznych^[44].

Ważnym aspektem stosunków polsko-kanadyjskich są kwestie bezpieczeństwa i współpracy wojskowej, co jest związane ze wspólnym członkostwem w NATO. W latach 2014–2017 w Drawsku Pomorskim stacjonowało ok. dwustu żołnierzy kanadyjskich w ramach operacji NATO Reassurance, zaś w czerwcu 2017 polskie i kanadyjskie wojsko rozpoczęło współpracę w ramach Batalionowej Grupy Bojowej eFP NATO na Łotwie. Współpraca obejmuje także udział we wspólnych szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych (np. udział polskich żołnierzy w ćwiczeniu Maple Resolve 18 czy żołnierzy kanadyjskich w manewrach wojskowych ANAKONDA)^[47]..

Polska jest największym partnerem handlowym Kanady w regionie Europy Środkowo-Wschodniej^[47]. W 2022 roku wymiana handlowa pomiędzy Polską a Kanadą osiągnęła ponad 2,5 mld USD (eksport z Polski do Kanady – 1,64 mld USD, import z Kanady do Polski – 0,9 mld USD)^[48].

Przemiany polityczne po 1989 roku umożliwiły powrót do bliskiej współpracy dwustronnej. Wielka Brytania wspierała polskie przemiany systemowe i popierała dążenie Polski do członkostwa w NATO i Unii Europejskiej. Brytyjski model ekonomiczny był jednym z punktów odniesienia polskiej transformacji ekonomicznej. Przystąpienie do Unii Europejskiej w 2004 otworzyło także drogę do bliższej współpracy między oboma krajami. Polska i UK prezentowały zbliżone stanowiska dotyczące gospodarki europejskiej (m.in. konkurencyjność rynku wewnętrznego, regulacje rynku pracy, rynek cyfrowy, polityka handlowa). Istotne znaczenie miała decyzja rządu brytyjskiego o otwarciu rynku pracy dla polskich obywateli po przystąpieniu Polski do UE. Spowodowało to, że Polacy są obecnie największą grupą narodowościową w Zjednoczonym Królestwie. Dwustronna współpraca polityczna obejmuje m.in. konsultacje międzyrządowe, spotkania ministrów spraw zagranicznych i obrony (tzw. Kwadryga) oraz kontakty parlamentarne.

UK jest trzecim najważniejszym partnerem handlowym Polski, z systematycznie rosnącymi obrotami handlowymi. Współpraca gospodarcza obu państw obejmuje obszary innowacyjności, gospodarki cyfrowej, nowych technologii w finansach, wsparcia sektora usług, badań i rozwoju, energetyki czy wymiany doświadczeń w zakresie wspierania małych i średnich przedsiębiorstw^[49].

Podstawowym dokumentem regulującym stosunki między Polską a Francją jest Traktat o przyjaźni i solidarności z 9 kwietnia 1991 roku. Obowiązujące umowy dwustronne dotyczą spraw związanych m.in. ze współpracą w dziedzinie: spraw wewnętrznych (1996 r.), obronności (2002 r.), kultury i edukacji (2004), nauki i technologii (2008), wzajemnej ochrony informacji niejawnych (2008 r.) oraz koprodukcji filmowej (2012 r.). Współpraca rozwija się w oparciu o przyjętą w 2008 deklarację o Polsko-Francuskim Partnerstwie Strategicznym, a następnie o ustanowiony w 2013 r. Program Współpracy na rzecz jego realizacji. Rozwojowi wzajemnych kontaktów sprzyjał mechanizm, organizowanych od 2004 r., konsultacji międzyrządowych pod przewodnictwem premiera Polski i prezydenta Francji. Podczas wizyty prezydenta Emmanuela Marcona w Polsce w 2020 roku przyjęto Polsko-Francuski Program Współpracy na lata 2020–2023 stanowiący odnowienie Partnerstwa Strategicznego z 2008 roku^[50].

Francja zaliczana jest do kluczowych partnerów gospodarczych Polski. W 2022 roku wartość obrotów handlowych osiągnęła wartość ponad 30 mln euro. Polska podobnie jak w poprzednich latach notowała saldo dodatnie (wartość eksportu wyniosła 19,6 mld euro, co stawiało Francję na 3. miejscu wśród partnerów eksportowych Polski)^[48].

Oba kraje wspólnie z Niemcami współpracują w ramach formatu Trójkąta Weimarskiego.

Podstawą współczesnych dwustronnych stosunków politycznych jest Polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie zawarty 17 czerwca 1991 roku. Ponadto zawarte zostały umowy dotyczące nauki i kultury. Stosunki polsko-niemieckie determinowane są przez wspólne członkostwo w Unii Europejskiej i NATO^[51].

W historii stosunków polsko-niemieckich po 1989 roku można wyróżnić następujące okresy^[52]:

• 1990–1998 – okres pojednania i porozumienia naznaczony poparciem Niemiec dla integracji Polski ze strukturami europejskimi
• 1998–2007 – okres pogorszenia relacji (wśród przyczyn m.in. odmienny stosunek do Rosji i polityki amerykańskiej oraz kwestie polityki historycznej)
• 2007–2015 – okres poprawności i dążenia do zrównoważonego partnerstwa
• od 2015 – ponowne pogorszenie relacji.

Wśród kwestii spornych i problematycznych wymienia się m.in. różnice dotyczące polityki wschodniej (szczególnie w odniesieniu do Rosji), różne wizje integracji europejskiej czy status prawny polskiej mniejszości narodowej w Niemczech^[53].

Polska i Niemcy są kluczowymi partnerami gospodarczymi. Polska jest jednym z ważniejszych kierunków inwestycyjnych kapitału niemieckiego w UE. W 2021 roku skumulowana wartość niemieckich inwestycji bezpośrednich w Polsce wyniosła ponad 40 mld euro, natomiast w przypadku polskich inwestycji w Niemczech wartość ta wynosi 1,7 mld euro^[48].

Istotne znaczenie dla dwustronnych relacji mają także wymiana młodzieży i współpraca akademicka.

Pierwszym dokumentem strategicznym z zakresu relacji dwustronnych po transformacji ustrojowej był Traktat o Przyjaźni i Współpracy z 1992 roku. Relacje uzyskały uprzywilejowany status na mocy deklaracji podpisanej w 1998 r. przez premierów Jerzego Buzka i José María Aznara^[54]. Jednym z elementów dialogu politycznego jest mechanizm konsultacji międzyrządowych. Podczas konsultacji przeprowadzonych w 2021 roku podpisano sześć porozumień sektorowych dotyczących współpracy przy rozwoju Centralnego Portu Komunikacyjnego, o współpracy między resortami spraw zagranicznych i akademiami dyplomatycznymi, o współpracy w zakresie cyberbezpieczeństwa, współpracy w zakresie polityki przemysłowej oraz współpracy w zakresie kultury, edukacji i nauki^[55].

W 2021 roku wartość dwustronnej wymiany handlowej wyniosła 14 mld euro, przy czym Hiszpania posiada dodatnie saldo handlowe, które osiągnęło 1,2 mld euro. W strukturze towarowej hiszpańskiego eksportu do Polski przeważają: maszyny i urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz części, produkty tekstylne, żywność i napoje. Natomiast w strukturze towarowej eksportu do Hiszpanii przeważają: maszyny i urządzenia, produkty spożywcze i tytoniowe oraz dobra konsumpcyjne trwałe^[56].

Formalną podstawą stosunków bilateralnych jest traktat o przyjaźni i współpracy sporządzony w 1991 roku^[57].

Polskę i Włochy łączy członkostwo w Unii Europejskiej i NATO. Oba kraje są bliskimi partnerami handlowymi. Wartość wzajemnych obrotów handlowych (według danych z okresu styczeń-wrzesień 2022) wyniosła 21,826 mld euro (eksport z Polski – 12,564 mld euro, import do Polski – 9,172 mld euro). Włochy pozostają na 5 miejscu wśród partnerów handlowych Polski pod względem eksportu, natomiast w przypadku importu – na 4. miejscu. Współpraca polsko-włoska ma także wymiar naukowy i kulturalny^[58] .

Wznowienie stosunków dyplomatycznych między Polską a Litwą nastąpiło 5 września 1991 roku. 26 kwietnia 1994 w Wilnie podpisano traktat o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Jedną z instytucjonalnych form współpracy politycznej jest Zgromadzenie Poselskie Sejmu RP i Sejmu RL. W 2019 roku prezydenci obu państw podpisali deklarację o wzmocnieniu polsko-litewskiego partnerstwa w zakresie bezpieczeństwa. Od 2020 roku oba kraje wspólnie z Ukrainą zainicjowały nowy format współpracy politycznej – Trójkąt Lubelski.

Polska należy do jednych z najistotniejszych partnerów gospodarczych Litwy. Polska jest trzecim największym eksporterem na rynek litewski, obok Rosji i Niemiec (ok. 11% litewskiego importu pochodzi z Polski), a także trzecim największym rynkiem zbytu dla litewskich towarów. Wartość polsko-litewskich obrotów handlowych wynosi blisko 6 mld euro. Szczególne znaczenie ma współpraca w sektorze energetycznym, w szczególności inwestycja PKN Orlen w rafinerię w Możejkach.

Współpracę w dziedzinie kultury i edukacji reguluje umowa o współpracy w dziedzinie kultury, oświaty i nauki z 17 grudnia 1998 r. W 2007 roku powstał Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży^[59].

Podstawą współczesnych stosunków polsko-łotewskich jest podpisany 1 lipca 1992 w Rydze traktat o przyjaźni i współpracy. Polskę i Łotwę łączy wspólne członkostwo w Unii Europejskiej, NATO i Radzie Państwa Morza Bałtyckiego, a także uczestnictwo w formatach Trójmorza i Bukaresztańskiej Dziewiątki.

Obroty handlowe między oboma państwami w 2023 roku wyniosły prawie 3 mld euro^[48]. Do najważniejszych polskich firm działających na Łotwie należy Orlen Lietuva (największy dostawca paliw do stacji benzynowych na Łotwie). Od 2014 roku na rynku łotewskim funkcjonuje także polska spółka ubezpieczeniowa PZU^[60].

Podstawę prawną dwustronnej współpracy w zakresie edukacji i kultury stanowi umowa o współpracy kulturalno-edukacyjnej z 2006 roku^[60].

Stosunki dyplomatyczne między oboma państwami zostały odnowione 2 września 1991 roku. 2 lipca 1992 roku w Tallinnie podpisano traktat o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie. Istotne znaczenie ma współpraca w zakresie bezpieczeństwa, m.in. na rzecz zwiększenia obecności NATO na wschodniej flance. Siły Powietrzne RP regularnie uczestniczą w misji Baltic Air Policing.

W 2018 roku Polska znalazła się na 7. miejscu wśród partnerów handlowych Estonii z wolumenem obrotów wynoszącym blisko 1,3 mld euro (eksport do Estonii wyniósł blisko 979 mln euro, zaś import – ponad 315 mln euro). Wśród najważniejszych grup towarów w polskim eksporcie do Estonii znajdują się produkty przemysłu chemicznego i metalowego, urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz pojazdy, natomiast import z Estonii obejmuje głównie maszyny i urządzenia, drewno i wyroby z drewna, wyroby metalowe, metale i kamienie szlachetne oraz produkty przemysłu chemicznego.

Współpraca dwustronna ma miejsce także w sferze kultury i nauki. Współpraca uczelni i instytucji naukowych ma charakter zdecentralizowany i jest rozwijana bezpośrednio między zainteresowanymi podmiotami^[61].

Polskę i Danię łączy członkostwo w Unii Europejskiej, NATO i Radzie Państw Morza Bałtyckiego.

Od 1999 utrzymuje się dodatnie dla Polski saldo wymiany handlowej. Jednocześnie Dania jest jednym z trzech krajów członkowskich Unii Europejskiej (obok Hiszpanii i Belgii), z którymi Polska odnotowuje ujemne saldo handlowe artykułami rolno-spożywczymi^[62]. Jednym z istotnych filarów współpracy jest energetyka. W 2018 roku podpisano umowę międzyrządową w sprawie gazociągu Baltic Pipe oraz Memorandum o Porozumieniu w sprawie dialogu w obszarze energii i transformacji energetycznej^[63].

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku podstawami polsko-norweskiej współpracy gospodarczej są Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz Umowa między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Królestwem Norwegii o wolnym handlu z 1973 roku. Jednym z rozwiązań wynikających z Układu o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest przyznanie Polsce oraz innym nowym krajom UE środków finansowych w ramach tzw. Mechanizmu Finansowego EOG oraz Mechanizmu Norweskiego^[64]. Norwegia jest ważnym partnerem w zakresie współpracy energetycznej i dywersyfikacji dostaw gazu do Polski (projekt Baltic Pipe).

Formalną podstawą stosunków dwustronnych jest Traktat o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy z 22 maja 1992 roku^[65].

Przez większość okresu po 1989 roku stosunki polsko-rosyjskie były naznaczone napięciami i sporami, m.in. dotyczącymi zakresu suwerenności Polski, różnych wizji sąsiedztwa, polityki energetycznej oraz odmiennego spojrzenia na przeszłość^[66].

W latach 2011–2014 Polska i Rosja wspólnie z Niemcami podejmowały współpracę polityczną w ramach formatu Trójkąta Kaliningradzkiego. Po aneksji Krymu i rozpoczęciu przez Rosję wojny w Donbasie stosunki polsko-rosyjskie uległy pogorszeniu, a kontakty polityczne zostały ograniczone. Polska poparła wprowadzone przez Unię Europejską sankcje przeciwko Rosji. Po rozpoczęciu inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, Polska jednoznacznie potępiła działania Rosji uznając ją za kraj terrorystyczny^[67].

Podstawą dwustronnych stosunków polsko-ukraińskich jest „Traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy” z 1992 roku^[68].

Wyrazem poparcia dla europejskich aspiracji Ukrainy jest zainicjowany przez Polskę i Szwecję program Partnerstwa Wschodniego. Polska popiera integralność terytorialną Ukrainy nie uznając aneksji Krymu przez Rosję oraz separatystycznych republik we wschodniej Ukrainie. W 2020 roku Polska i Ukraina, wspólnie z Litwą, rozpoczęły współpracę w ramach nowego formatu – Trójkąta Lubelskiego.

Po rozpoczęciu inwazji Rosji Polska udzieliła Ukrainie pomocy zbrojeniowej, finansowej i humanitarnej^[69][70] oraz przyjęła uchodźców wojennych. 1 czerwca 2022 roku w Kijowie odbyły się pierwsze polsko-ukraińskie konsultacje międzyrządowe pod przewodnictwem premierów obu państw^[71].

Od 2005 roku Ukraina należy do priorytetowych partnerów programu polskiej pomocy rozwojowej, który obejmuje m.in. wsparcie procesu reform administracji, finansów publicznych i edukacji, pomoc stypendialną oraz pomoc osobom poszkodowanym w wyniku konfliktu na wschodzie Ukrainy^[72].

Podstawą stosunków dwustronnych jest traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1992 roku^[73]. Od 2020 roku stosunki polsko-białoruskie znajdują się w głębokim impasie, który jest związany z masowymi represjami politycznymi na Białorusi (w tym skierowanymi przeciwko polskiej mniejszości narodowej) oraz kryzysem migracyjnym. Polska udziela wsparcia białoruskiej opozycji demokratycznej.

Odnowienie stosunków polsko-gruzińskich nastąpiło po rozpadzie ZSRR i uzyskaniu przez Gruzję niepodległości. W kwietniu 1993 roku podpisano traktat o przyjaźni i współpracy oraz umowę o współpracy kulturalnej i naukowej. Intensyfikacja stosunków politycznych nastąpiła po rewolucji róż^[74]. Polska popiera integralność terytorialną i euroatlantyckie aspiracje Gruzji^[75].

Od 2004 roku Gruzja znajduje się wśród krajów priorytetowych polskiej pomocy rozwojowej^[76].

Stosunki między Polską a Mołdawią zostały nawiązane 14 lipca 1992 roku. Prawną podstawą relacji dwustronnych jest traktat o przyjaźni i współpracy z 1994 roku^[77].

Polska jest postrzegana jako ważny partner Mołdawii w kontekście jej europejskich aspiracji^[78]. Od 2004 roku Mołdawia znajduje się wśród krajów priorytetowych polskiej pomocy rozwojowej^[79].

Współpraca polityczna odbywa się na poziomie bilateralnym, jak i formacie regionalnym Grupy Wyszehradzkiej. Jednym z instrumentów kontaktów politycznych są konsultacje międzyrządowe pod przewodnictwem premierów obu państw^[80]. Czechy należą do najważniejszych partnerów gospodarczych Polski. Rozwoju współpracy na poziomie społeczeństwa obywatelskiego służy powołane w 2008 roku Forum Polsko-Czeskie. Podstawą współpracy w zakresie edukacji, nauki i kultury jest zawarta w 2003 roku w Pradze Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Czeskiej o współpracy w dziedzinie kultury, szkolnictwa i nauki^[81].

Stosunki polsko-słowackie zostały nawiązane w 1993 roku po podziale Czechosłowacji. Współpracę obu państw determinują m.in. wspólna granica, doświadczenia historyczne oraz współpraca na forum Unii Europejskiej i NATO, a także Grupy Wyszehradzkiej. Kontakty polityczne są bardzo intensywne, zaś jednym z mechanizmów współpracy politycznej są odbywające się od 2013 roku konsultacje międzyrządowe. Innym instrumentem dialogu polsko-słowackiego jest istniejące od 2012 Polsko-Słowackie Forum Dyskusyjne pod patronatem wiceministrów spraw zagranicznych obu państw. Jedną z płaszczyzn stosunków jest współpraca transgraniczna w ramach funkcjonującej od 1994 roku Polsko-Słowackiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Transgranicznej, której aktywność dotyczy zagadnień takich jak: współpraca samorządów, transgraniczne połączenia komunikacyjne, ochrona środowiska i polityka społeczna czy współpraca i pomoc podczas katastrof i klęsk żywiołowych.

W 2019 roku obroty handlowe wyniosły 10,35 mld euro. Słowacja zajmowała 11. miejsce jako polski partner eksportowy oraz 14. miejsce jako partner importowy. Polska jest po Niemczech i Czechach trzecim największym partnerem handlowym Słowacji. Do najbardziej perspektywicznych obszarów współpracy gospodarczych zalicza się energetykę, przemysł motoryzacyjny, budownictwo, nowoczesne technologie oraz przemysł rolno-spożywczy.

Dopełnieniem politycznego i ekonomicznego filaru stosunków jest współpraca z zakresu nauki, edukacji i kultury, co reguluje umowa między rządami Polski i Słowacji o współpracy kulturalnej, oświatowej i naukowej z 2000 roku^[82].

Współczesne relacje polsko-węgierskie determinują doświadczenia związane z transformacją polityczną i ekonomiczną po 1989 roku oraz wspólna droga do Unii Europejskiej i NATO. W 2018 roku poziom wymiany handlowej między krajami przekroczył poziom 10 mld euro, zaś Polska stała się trzecim (po Niemczech i Austrii) partnerem handlowym Węgier.

Jedną z platform współpracy jest powołany w 2018 roku Instytut Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka (i jego węgierski odpowiednik – Fundacja im. Wacława Felczaka). Zadaniem obu instytucji jest wzmacnianie dwustronnej współpracy w zakresie edukacji, kultury, historii, sportu czy nauki^[83].

Podstawę współczesnych stosunków polsko-rumuńskich stanowi podpisany w 1993 roku układ o przyjaznych stosunkach i współpracy. Po przystąpieniu Rumunii do UE i NATO nastąpiło pogłębienie dwustronnej współpracy. W 2009 roku prezydenci obu państw podpisali deklarację o partnerstwie strategicznym. Ważnym filarem stosunków jest współpraca w zakresie bezpieczeństwa i obronności^[84]. Od 2018 roku w ramach współpracy politycznej odbywają się polsko-rumuńskie konsultacje międzyrządowe^[85].

Ożywienie współpracy i kontaktów z Chinami nastąpiło w drugiej dekadzie XXI wieku. W 2011 roku ustanowione zostało polsko-chińskie partnerstwo strategiczne. Polska uczestniczy także w formacie współpracy Chin z krajami Europy Środkowej i Wschodniej – 14+1, który został zainicjowany na szczycie w Warszawie w 2012 roku.

W sferze gospodarczej Chiny są największym partnerem handlowym Polski w Azji, zaś Polska głównym partnerem handlowym Chin w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. W wymianie handlowej Polska utrzymuje wysoki deficyt w handlu z Chinami, które są drugim co do wielkości partnerem importowym, ale jako rynek eksportowy zajmują odległą pozycję^[86].

W 2024 roku stosunki polsko-indyjskie podniesiono do poziomu partnerstwa strategicznego^[87].

Wartość obrotów handlowych w 2022 roku wyniosła 5,56 mld USD z dodatnim saldem po stronie Indii^[88].

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Izraelem zostały wznowione, po upadku komunizmu, w lutym 1990 roku.

Relacje dwustronne obejmują kontakty polityczne oraz współpracę w zakresie gospodarki, nauki i kultury.

Stosunki polsko-koreańskie obejmują przede wszystkim współpracę gospodarczą (w tym zakresie energetyki jądrowej). W 2013 roku ustanowiono partnerstwo strategiczne obu państw^[89].

Podstawą stosunków polsko-tureckich jest podpisany 3 listopada 1993 roku układ o przyjaźni i współpracy potwierdzający zapisy Traktatu Przyjaźni z 1923 roku. W 2009 roku podczas wizyty premiera Recepa Tayyipa Erdoğana w Polsce podpisano deklarację o partnerstwie strategicznym.

Podstawą działań Polski w zakresie współpracy rozwojowej jest Ustawa o współpracy rozwojowej z dnia 16 września 2011 roku.

Działania w ramach współpracy rozwojowej podejmowane przez Polskę obejmują pomoc krajom rozwijającym się w zakresie m.in. rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, ochrony praw człowieka, zwalczania ubóstwa, poprawy stanu ochrony zdrowia i edukacji oraz w zakresie pomocy humanitarnej.

Obecnie na liście partnerów priorytetowych znajdują się: Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Ukraina, Etiopia, Kenia, Senegal, Tanzania, Uganda, Liban, Autonomia Palestyńska i Mjanma^[90].

Działania z zakresu dyplomacji publicznej i kulturalnej realizowane są przez instytuty polskie. Ich zadaniem jest budowanie dobrego wizerunku Polski w innych państwach (m.in. poprzez nawiązywanie kontaktów z miejscowymi środowiskami artystycznymi eksperckimi i opiniotwórczymi) oraz promowanie polskiej kultury, nauki, historii, dziedzictwa kulturowego i języka^[91].

Zobacz multimedia związane z tematem: Polityka zagraniczna Polski

• placówki dyplomatyczne i konsularne Polski na świecie oraz obcych państw w Polsce
• Wojsko Polskie w operacjach pokojowych

• Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010. ISBN 978-83-60807-13-2. Brak numerów stron w książce
• Konrad Pawłowski: Bukareszteńska Dziewiątka: współpraca państw wschodniej flanki NATO. Lublin: Instytut Europy Środkowej, 2020. ISBN 978-83-66413-20-7. (pol.).