1781

Ovo je članak o godini 1781.

Godina 1781 (MDCCLXXXI) bila je redovna godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u petak po julijanskom kalendaru.

• 1. 1. - Željezni most iznad rijeke Severn u Engleskoj, prva takva građevina od lijevanog željeza, pušten u promet.
• 6. 1. - Američki rat za nezavisnost: Britanci američkog prebega Benedicta Arnolda su opljačkali i zapalili Richmond, Virginia, tijekom pohoda i povlačenja su opustošena i druga mjesta oko rijeke James. Arnoldova glava je ucijenjena na 5.000 gvineja.

• 6. 1. - Anglo-francuski rat: francuske trupe su se iskrcale na kanalsko ostrvo Jersey, ali su potučene; poginula su oba komandanta.
• 10. 1. - Pobuna Túpac Amarua II u Peruu: opsada Cusca je završena neuspehom. Snage pobune se osipaju.
• 17. 1. - Bitka kod Cowpensa je ubedljiva američka pobeda u Južnoj Karolini.
• 29. 1. - U Minhenu izvedena Mozartova opera Idomeneo.

• 2. 2. - Skupština Marylanda, kao posljednja od Trinaest kolonija ratificira Članke o konfederaciji.
• 3. 2. - Četvrti anglo-holandski rat: Britanci zauzimaju holandski otok Sint Eustatius.
• februar - Izveštaj francuskog ministra finansija Jacquesa Neckera (Compte rendu) pogrešno predstavlja finansijsku situaciju stabilnom - nisu predstavljeni troškovi američkog rata - što podstiče novo zaduživanje.

• 1. 3. - Carskim reskriptom je određeno naizmenično služenje na grčkom i srpskom u hramu sv. Spiridona u Trstu - Grci se nakon ovoga odvajaju od ovog hrama.^[1]
• 1. 3. - Američka revolucija: Drugi kontinentalni kongres počinje primjenjivati Članke o konfederaciji kao ustav Sjedinjenih Država (do 1789). Jedina savezna institucija je Kongres, bez ovlašćenja za oporezivanje ili sprovođenje svojih odluka.
• 9. 3. (26. 2. po j.k.) - Umro crnogorski vladika Sava Petrović Njegoš, nasleđuje ga sestrić Arsenije Plamenac (do 1784) - nije naročito ugledan ni popularan, među glavarima su podele.
• mart - Britanci uzimaju holandske kolonije Essequibo i Demerara u današnjoj Gvajani, i osnivaju glavni grad te zemlje Georgetown.
• 30. 3. - Jozefinizam: ius placeti - papina pisma upravljena na ugarsku i hrvatsku crkvu mogu se proglasiti samo ako su prije toga stekla odobrenje vladara.

• 6. 4. - Túpac Amaru II je uhvaćen nakon izdaje, pogubljen je sledećeg meseca a pobuna traje još godinu dana.
• 13. 4. - Britanski astronom William Herschell otkriva planetu Uran.

• 10. 5. - Španjolci uzimaju Britancima Pensacolu, glavni grad Zapadne Floride, nakon dvomesečne opsade.
• maj - Guvernadur Radonjić je opet u poseti Beču, delegacija traži da car uzme u zaštitu zemlju kako bi se uveo red iznutra i pripremila odbrana.^[2]
• 19. 5. - Smenjen je francuski ministar finansija Jacques Necker, usled neprijateljstva de Maurepasa i de Vergennesa.
• 22. 5. - Ségurov edikt određuje da kandidati za francuske oficire moraju imati bar četiri generacije plemstva - nezadovoljstvo buržoazije i novijeg plemstva.
• maj-jun - Dogovorena je Austro-ruska alijansa. U narednom periodu Josip II i Katarina Velika razgovaraju o podeli Osmanskog carstva, gde bi Austrija uzela BiH i Srbiju, kao i, sada mletačke, Istru i Dalmaciju,^[3] dok Katarina sledi Grčki projekt, stvaranje Neovizantije. Austrijanci organizuju obaveštajnu službu u Srbiji,^[4] u kojoj ima dosta sveštenika, kaluđera i trgovaca.^[5] (→ Austrijsko-turski rat (1787–1791), Rusko-turski rat (1787–1792)).

• 10. 6. - Temišvarski episkop Mojsije Putnik, "dvorski kandidat",^[6] izabran je za karlovačkog mitropolita (do 1790).

• 1. 7. - Drugi anglo-mysorski rat: Britanci su porazili mnogobrojnije mysorske snage u bici kod Porto Nova (dan. Parangipettai).

• 18. 8. - Alojz I. je novi knez Lihtenštajna (do 1805).

• 4. 9. - Španjolci su osnovali El Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles,
• 5. 9. - Američki rat za nezavisnost: Bitka u zalivu Chesapeake u kojoj francuska flota pod komandom admirala grofa de Grassea nanosi veliki poraz britanskoj floti, čime je prekinuta opskrba britanskih trupa u Virdžiniji.

• 13. 10. odn. 21. 12. - Jozefinizam - Edikt o vjerskoj toleranciji među kršćanskim vjerama: sloboda vjere za protestante i pravoslavce, uključujući i Ugarsku i Hrvatsku. Pravoslavci tako mogu osnivati svoje vjerske općine i u banskoj Hrvatskoj, npr. u Zagrebu 1786.^[7] Sada se slobodno mogu naseljavati protestantski Slovaci i kalvinski Mađari u Banat odn. Bačku.^[8]
• oktobar - Sofronije Kutovali je preuzeo iz Venecije upravu nad pravoslavnim crkvama u Veneciji, Istri, Dalmaciji i Boki kotorskoj kao egzarh vaseljenskog patrijarha.^[9]
• 19. 10. - Američki rat za nezavisnost: Opsada Yorktowna završena kapitulacijom britanskih snaga pod Lordom Cornwallisom američkim i francuskim trupama čime su praktički okončana neprijateljstva u Sjevernoj Americi.
• 20. 10. - Robert R. Livingston je prvi sekretar ino. poslova SAD (do 1783, naziv funkcije promenjen u državni sekretar 1789).

• 1. 11. - Jozefinizam - Patent o kmetstvu: ukinuta lična zavisnost kmetova u austrijskoj polovini države.^[10]
• 7. 11. - U Sevilji (Španija) rimokatolička inkvizicija posljednji put počinila zločin javnog spaljivanja "grešnika" optuženih za jeres.
• 15. 11. - Car Josip je ukinuo Collegium Illyrico-Hungaricum, Hrvatski kolegij u Bologni.
• 21. 11. - Umro je francuski prvi ministar de Maurepas, nasleđuje ga de Vergennes (do 1787), koji je i ministar ino. poslova.
• 26. 11. - Francuske i irske trupe preotele Sint Eustatius Britancima.
• 29. 11. - Masakr na Zongu, prilikom koga posada istoimenog britanskog teretnog broda baca stotinjak prevoženih robova u more; kasniji pokušaj brodovlasnika da naplate osiguranje tereta izaziva sudski spor koji će dovesti do zgražanja javnosti i dati značajan poticaj abolicionističkom pokretu.
• 29. 11. - U Londonu osnovan Drevni red druida, prva organizacija koja nastoji obnoviti i njegovati druidske tradicije iz pret-kršćanskog doba.

• krajem godine - Posebna sultanova naredba traži obustavljanje nasilja i da se raja odvraća od iseljavanja u Austriju - spahije, čitluk-sahibije i zakupci poreza vrše zulum nad rajom.^[11] Početkom 1780-tih ipak prelaze manje grupe, npr. 30 porodica iz Bosne u Srem i Slavoniju u prvoj polovini ove godine.^[12]
• 28. 12. - Pošto je ranije tokom godine crnogorski guvernadur Jovan Radonjić ponovo dolazio u Beč radi pomoći i zaštite, sada je u Crnu Goru došlo poslanstvo pukovnika Pavlića/Paulića - dogodine dogodine vrše snimanja i šalju izveštaje.^[13][2]

• Njemački filozof Immanuel Kant objavljuje Kritiku čistog uma.
• Car Josif II je naredio da se u srpske škole uvede latinica - nakon više predstavki će odustaje od te odluke 1785.^[14]
• Dekret o Banatu: Josif II je nedavno inkorporirani Tamiški Banat podredio različitim dvorskim ustanovama, banatskim administrativnim tijelima i vojsci.^[15]
• 1778-81 - Trgovac Avram Miletić je sastavio "Pesmaricu"^[16] sa 129 pesama, urbanih lirskih i nekoliko epskih.
• Budimski episkop Sofronije Kirilović prelazi u Temišvar (do smrti 1786). Ove godine je završen ikonostas Saborne crkve u Sentandreji.
• 1781-83 - Draškovićevo vlastelinstvo Steničnjak se uključuje u Karlovački generalat.^[17]
• Konačni Messierov katalog, sa 103 objekta - još sedam je priključeno u 20. st..

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1781.

• 26. 1. - Achim von Arnim, književnik († 1831)
• 30. 1. - Adelbert von Chamisso, njemački književnik i naučnik († 1838)
• 8. 2. - Ante Franjin Alačević, skupljač narodnih pjesama († 1856)
• 17. 2. - René Laennec, izumitelj stetoskopa († 1826)
• 6. 5. - Karl Christian Friedrich Krause, filozof († 1832)
• 9. 6. - George Stephenson, "otac železnice" († 1848)
• 21. 6. - Siméon Denis Poisson, matematičar, fizičar († 1840)
• 4. 7. - Aleksandar Benkendorf, ruski general, osnivač tajne policije († 1844)
• 5. 7. - Stamford Raffles, osnivač Singapura († 1826)
• 3. 9. - Eugène de Beauharnais, Napoleonov posinak, vicekralj Italije († 1824)
• 20. 10. - Jovan Došenović, filozof, pesnik i prevodilac († 1813)
• 11. 12. - David Brewster, fizičar, izumitelj u optici († 1868)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1781.

• 15. 2. - Gotthold Ephraim Lessing, filozof, pisac (* 1729)
• 18. 3. - Anne Robert Jacques Turgot, francuski ekonomist, bivši prvi ministar (* 1727)
• 10. 4. - Teodor Kračun, slikar, ikonopisac (* 1730)
• 16. 5. - Gašpar Petar Vinjalić, svećenik, povjesničar (* 1707)
• 18. 5. - Túpac Amaru II, vođa ustanka u Peruu (* ca. 1742)
• 18. 8. - Franjo Josip I., knez Lihtenštajna (* 1726)
• 7. 10. - Franjo Ksaver Pejačević, povjesničar (* 1707)
• 21. 11. - Jean-Frédéric Phélypeaux de Maurepas, prvi ministar Francuske (* 1701)
• Jovan Četirević Grabovan, ikonopisac (* 1720)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

1781 na Wikimedijinoj ostavi