Mirza Alekber Sabir

Mirza Alekber Sabir
Mirza Alekber Zeynelabidin oğlu Tahirzade
Doğum	30 Mayıs 1862(1862-05-30) Şamahı
Ölüm	12 Temmuz 1911 (49 yaşında) Şamahı
Milliyet	Azerbaycanlı
Meslek	Şair

Sabir, Mirza Alekber Zeynelabidin oğlu Tahirzade (Azerice: Mirzə Ələkbər Zeynalabdin oğlu Tahirzadə, 30 Mayıs 1862 - 12 Temmuz 1911), Azerbaycanlı şair, yeni satirik akımın kurucusudur.

Tüccar olan babası oğlunu din adamı gibi görmek istiyordu ve 7 yaşında mollahaneye verildi. İlk şiirini 8 yaşında yazdı. 1874'te Seyid Ezim Şirvani'nin Şamahı'da açtığı yeni usûl-i cedid okulunda tahsil gördü.

Bir süre Aşkabat, Buhara, Semerkand, Merv, Horasan şehirlerinde yaşadı. 1903'te Tiflis'te, "Şark-i Rus" gazetesinde ilk şiiri yayınlandı. Bu aynı zamanda Sabir'in yazdığı sosyal içerikli ilk şiirdi.

M. A. Sabir 12 yaşına kadar medresede okumuş, daha sonra ise 1874 yılında Bakü guberniya meclisinin Şamaxı'daki ruhani okulunda – eğitimci şair Seyid Ezim Şirvani'nin yeni usullü okulunda okumuştur. Öğretmeni Seyid Azim, Alekber'e Farsçadan şiirler çevirtiyor ve onu yönlendiriyor, ayrıca onun çevirileriyle birlikte orijinal şiirlerini de okuyup düzenliyordu.^[1] Sabir'in ilk bilinen çevirisi Sadi'nin Gülistan eserinden "Didem guli-taze çend deste" dizesiyle başlayan manzum hikâyenin bir parçasıdır. Mirza Alekber'in bu parçadan yaptığı çeviri şöyle başlıyordu:

1906'da Celil Memmedguluzade'nin başyazarlığında Tiflis'te Molla Nasreddin mizahi dergisi çıkmaya başladı ve Sabir'in edebî başarısının ortaya çıkması da bu dergide yayınlattığı mizahî şiirleri ile gerçekleşti. "Hophop", "Ağlar güleyen", "Abunasr Şeybani", "Boynuburuk", "Sevdayi" ve diğer takma adları ile 1906-1911 yıllarda yayınlanan ve geriliği, cehaleti kamçılayan bu satirik şiirler ateş gibi yakıcıydı ve Azeri şiiri tarihinde yeni bir devrin başlangıcı oldu. XIX yüzyılın sonu ve XX yüzyılın ilk yıllarında aile sorunları olan Sabir, şiirden bir süre uzaklaşsa da tamamen ayrılmamıştı. 1901'de Şamahı'ya dönen Abbas Sahhat, o zaman Sabir'e manevi açıdan büyük destek olmuştu. Onlar, Şamahı'nın o zamanki aydınlarından Agali Bey Nasah ve Muhammed Terrah ile küçük bir edebi toplantı düzenleyip, akşamları klasik şairlerin ya da kendi şiirlerini okuyup analiz ve tartışma yapıyorlardı.

XX yüzyılın başlarından itibaren M. A. Sabir'in şiirleri basında görünmeye başlar. 1903'te "Şark-i Rus" gazetesinde onun şiiri yayımlanır. Bir süre sonra ise "Hayat" gazetesinde şiir yayımlatır. 1906'da "Molla Nasreddin" dergisinin en aktif yazarlarından biri olur. Bu zamandan itibaren Celil Memmedguluzade ile Sabir arasında dostluk ilişkileri oluşur.^[2]

1907 yılının başlarında Sabir sabun yapıp satmayı bırakarak, basın ve eğitim alanında çalışmaya, şiir yazımını daha düzenli olarak sürdürmeye karar verir. O, Bakü'ye gelip bir süre İrşad gazetesinin redaksiyonunda düzeltmen olarak çalışır ve öğretmenlik belgesi almak için sınava hazırlanmaya başlar. Bu arada Qori Öğretmenler Seminari'sinde çalışan öğretmen arkadaşlarından birkaç mektup alır. Bu mektuplarda deniliyor ki, yakın zamanda seminerin Azerbaycan bölümünde öğretmen yeri boşalacak. Arkadaşları şaire o yeri almak için girişimde bulunmasını tavsiye eder ve bu işte ona yardım edeceklerini bildirirler.^[2]

1908 yılı 11 Nisan'da Bakü guberniya dini idaresinde sınav veren şair, 7 Mayıs'ta Tiflis'e gidip, Kafkasya Şeyhülislamı İdaresi'nden ana dili ve şeriat öğretmeni diploması alır. Ancak Gori'den aldığı bir mektuptan sonra, bir süre Şamahı okullarından birinde yardımcı öğretmen olarak çalışır.^[3]

Aynı yılın Eylül ayında Sabir "Ümid" okulunu açmayı başarır. Bu okulda 60'a kadar öğrenci okuyordu. Yeni usulde olan diğer okullardaki gibi burada da öğrenciler sırada oturur, görsel materyallerden yararlanır, gezilere çıkarlardı. Okulda ana dili, farsça, matematik, coğrafya ve doğa bilgisi verilmekte, Kur'an ve şeriat dersleri öğretilmekteydi.

1910 yılının başlarında Sabir Bakü'ye çalışmaya gelir. Önce Zenbur dergisinin redaksiyonunda çalışır. Daha sonra Balahanı'daki "Nicat" okulunda ders vermeye başlar. Öğretmenliği ile birlikte şair, Balaxanı petrol madenlerinde çalışan işçilere, yerel devrimcilere yakınlaşarak, onların açtığı "Nur" kütüphanesinin aktif üyesi olur. O yılın baharından itibaren Sabir Bakü'de çıkan "Güneş" ve "Hakikat" gazetelerinin redaksiyonunda çalışır. "Güneş" gazetesi her hafta Cuma günü "Palanduz" başlığıyla mizah sayfası yayımlıyordu. Sabir bu sayfada "Nizedar" ve "Çuvalduz" imzalarıyla düzenli olarak hiciv eserleri yayımlar. Şair aynı zamanda "Molla Nasreddin"e de yazmaya devam eder.^[4]

1910 yılının sonlarında akciğer hastalığına yakalanıp, Şamahı'ya döner. 1911 yılının Mayıs ayında o, tedavi için Tiflis'e gidip, dostu C. Memmedguluzade'nin evinde kalır. "Molla Nasreddin"in çalışanları şaire büyük özen gösterirler. Hastalığının giderek şiddetlenmesine rağmen Sabir yine de şiir yazmaya devam eder, yeni taziyaneler üzerinde çalışır, "Molla Nasreddin" dergisinin redaksiyon işlerine yakından yardımcı olur.

1908'de Şamahı'da "Ümid" adındaki okulu açtı, 1910'da Bakü'ye göçerek Balahanı okulunda öğretmenlik yaptı.^[5] Ağır hasta olan şair aynı yılda tedavi için Tiflis'e gitti, ancak artık tedaviye geç kalındığından Şamahı'ya getirildi ve 12 Temmuz 1911'de burada 49 yaşında yaşamını yitirdi. "Şahi Hendan" mezarlığında defnedildi.

Sağlığında hiçbir kitabı basılmadı. Ölümünden sonra 1912 yılında birçok Azerbaycan aydınlarının müşterek çabalarıyla gün yüzü gören "Hophopname" adlı kitabı kısa bir süre içinde Azerbaycan'da çok popüler oldu.

Sabirabad şehri ve Sabirabad Rayonu adlarını Sabir'den aldı, Bakü'de Sabirabad'da ve Şamahı'da heykelleri dikildi.

• Mirza İbrahimov. Büyük Şairimiz Sabir. Bakü: Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi Yayınları, 1962, 38 sayfa.
• Cafer Handan. Sabir Yaratıcılığının Sanatkarlık Özellikleri. Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları, 1962, 436 sayfa.
• Abbas Zamanov. Çağdaşları Sabir Hakkında. Bakü: Azerbaycan Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yayınları, 1962, 323 sayfa.
• Abbas Zamanov. Sabir Gülüyor. Bakü: Gençlik, 1981, 260 sayfa.
• Bəxtiyar Vahabzadə. Ağlar-Güler. Bakü, 1962, 21 sayfa.

• Mirza İbrahimov. Büyük şairimiz Sabir. Bakü: Azerbaycan SSC Bilimler Akademisi Yayınları, 1962, 38 sayfa.
• Cafer Xandan. Sabir yaratıcılığının ustalık özellikleri. Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları, 1962, 436 sayfa.
• Abbas Zamanov. Sabir hakkında çağdaşlar. Bakü: Azerbaycan Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yayınları, 1962, 323 sayfa.
• Abbas Zamanov. Sabir gülüyor. Bakü: Gençlik, 1981, 260 sayfa.
• Bahtiyar Vahabzade. Aklar - gülüyor. Bakü, 1962, 21 sayfa.
• Mir Celal. Mirza Alekber Sabir'in sanat dünyası / Mir Celal; editör, baş danışman. A. Bayramoğlu; editör Z. Ş. Asgar; AMEA Nizami adındaki Edebiyat Enstitüsü. - Bakü: Bilim ve Eğitim, 2017. - 128 sayfa; 21 cm. - 300 adet.
• Nabiyev, Bakir Ahmet oğlu. Şamahı'nın büyük Azerbaycan şairleri: bilimsel-popüler incelemeler / B.A. Nabiyev; bilimsel editör. A. H. Rustamlı. - Bakü: Ozan, 2012. - 288 sayfa; 20 cm. - Bibliyografya: s. 280-282. - 500 adet.
• Ali, Akif. Mirza Alekber Sabir'in satirik eserleri: [makale ve monografi] / A. Ali; editör A. Abbas; Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. - Bakü: Eğitim, 2012. - 256 sayfa: portre, renkli yıl. ; 22 cm. - Kitap Mirza Alekber Sabir'in doğumunun 150. yılına adanmıştır. - 500 adet.
• Halilov, Salahaddin Sadriddin oğlu. Cavid'in felsefesi / S. S. Halilov. II kitap: Klasik Doğu ve modernlik. - Bakü: Nurlar NPM, 2009. - 122 sayfa; 20,5 cm. - 250 adet.
• Bayramoğlu, Alhan. Mirza Alekber Sabir: hayatı ve yaratıcılığı / A. Bayramoğlu; bilimsel editör. A. M. Mirahmadov; editör H. Öztürk. - Bakü: Kısmet, 2003. - 320 sayfa.
• Cafer, Ekrem. Mirza Alekber Sabir'in gazelinin kafiye sözlüğü / A. Petrushka; dört S. Cafer; editör T. Kuliyev. - Bakü: Kanun, 2005. - 128 sayfa.
• Eminali, Eyvaz Mahammadali oğlu. Mirza Alekber Sabir: hayatı ve sanatı: monografi / E. M. Eminali; bilimsel editör B. A. Nabiyev; Azerbaycan'da Sivil Toplumun Gelişimi Derneği, Azerbaycan Öğretmenler Enstitüsü, Şamahı şubesi. - Bakü: CBS, 2012. - 176 sayfa.
• Şamahı ansiklopedisi / M.F. Ahundov adındaki Azerbaycan Milli Kütüphanesi [ve diğerleri]; fikr öğretmeni. E. S. Süleymanov; editör çalışanlar: A. Abdullayev [ve diğerleri]; baş editör F. Babayev; sorumlu editör G. Nasibov. - Bakü: Şark-Garb, 2015. - 430 sayfa.
• Salamoğlu, Samoyet. M.A. Sabir milli uyanış ideali: makaleler / T. Salamoğlu; bilimsel editör Z. Ş. Harbiy. - Bakü: Orhan NPM, 2015. - 144 sayfa.
• Hüseyinov, Rafael Babanın oğlu. Şirvan şairleri / R. B. Hüseyinov; AMEA Nizami Gencevi adındaki Azerbaycan Milli Edebiyat Müzesi. - Bakü: Bilim ve Eğitim, 2012. - 108 sayfa.
• Bayramoğlu, Alhan. Sabir Bakü'de: monografi / A. Bayramoğlu; bilimsel editör T. H. Kerimli; Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. - Bakü: Eğitim, 2012. - 152 sayfa.
• M.A. Sabir hakkında araştırmalar: bilimsel makaleler derlemesi / B. A. Nabiyev, Mir Celal, Q. G. Halilov, Z. Ş. Asgar; editör A. Bayramoğlu; AMEA Nizami adındaki Edebiyat Enstitüsü. - Bakü: CBS, 2012. - 456 sayfa.
• Bayramoğlu, Alhan. Ben eski dağa benzerim ... / A. Bayramoğlu; editör Ş. H. Alişanlı. - Bakü: Bilim, 2010. - 424 sayfa.

• Azeri yazarlar listesi
• Mirza Alekber Sabir'in ev müzesi